Przemoc

Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie definiuje przemoc w rodzinie jako jednorazowe albo powtarzające się umyślne działanie lub zaniechanie naruszające prawa lub dobra osobiste osób wymienionych w pkt 1, (tj. członków rodziny czyli osób najbliższych w rozumieniu art. 115 § 11 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeksu karnego, a także innych osób wspólnie zamieszkujących lub gospodarujących) w szczególności narażające te osoby na niebezpieczeństwo utraty życia, zdrowia, naruszające ich godność, nietykalność cielesną, wolność, w tym seksualną, powodujące szkody na ich zdrowiu fizycznym lub psychicznym, a także wywołujące cierpienia i krzywdy moralne u osób dotkniętych przemocą.

Należy pamiętać, że przemoc jest przestępstwem. W zależności od tego, czy przemoc ma charakter jednorazowy, czy się powtarza, jest ścigana na podstawie przepisów Kodeksu karnego. Jeżeli przemoc ma charakter ciągły, zostanie zakwalifikowana jako przestępstwo znęcania się nad rodziną z art. 207 Kodeksu karnego.

Zjawisko przemocy nie jest jednoznaczne. Wyróżniamy kilka rodzajów przemocy i każdy z nich ma swoje charakterystyczne wyznaczniki, ma jednak wiele elementów jest wspólnych, chociażby to, że każda forma przemocy powoduje ból, cierpienie, zawsze narusza prawa i dobra osobiste ofiary i jest intencjonalna. Wyróżniamy pięć podstawowych form i rodzajów przemocy w rodzinie:

• przemoc fizyczna to naruszanie nietykalności fizycznej, czyli intencjonalne zachowanie powodujące uszkodzenie ciała lub niosące takie ryzyko. To wszelkiego rodzaju bezpośrednie działanie z użyciem siły, którego rezultatem jest nieprzypadkowe zranienie np. popychanie, szarpanie, szturchanie, klepanie, klapsy, ciągnięcie za uszy, włosy, szczypanie, ciągnięcie, przypalanie papierosem, duszenie, krępowanie ruchów, obezwładnienie, policzkowanie, kopanie, duszenie, bicie otwartą ręką, pięścią lub przedmiotami, oblewanie wrzątkiem lub substancjami żrącymi, użycie broni, itp.
• przemoc psychiczna to naruszenie godności osobistej, czyli działanie prowadzące do zniszczenia pozytywnego obrazu własnej osoby. Przemoc psychiczna jest najczęstszą formą przemocy i jest trudna do udowodnienia, zawiera przymus i groźby np.: wyśmiewanie, poniżanie, upokarzanie, zawstydzanie, narzucanie własnych poglądów, ciągłe krytykowanie, kontrolowanie, ograniczanie kontaktów, stosowanie gróźb, szantażowanie, obrażanie, wyzywanie, osądzanie, ocenianie, straszenie, nieliczenie się z uczuciami, krzyczenie, oskarżanie, obwinianie, oczernianie, krzywdzenie zwierząt, czytanie osobistej korespondencji, ujawnianie tajemnic, sekretów, lekceważenie, itp.;
• przemoc seksualna to naruszenie intymności, czyli wymuszanie różnego rodzaju niechcianych zachowań w celu zaspokojenia potrzeb seksualnych sprawcy, to zmuszanie osoby do aktywności seksualnej wbrew jej woli, kontynuowaniu aktywności seksualnej, gdy osoba nie jest w pełni świadoma, bez pytania jej o zgodę lub gdy na skutek zaistniałych warunków obawia się odmówić. Przymus może polegać na bezpośrednim użyciu siły lub emocjonalnym szantażu np. wymuszanie pożycia, obmacywanie, nieakceptowane pieszczoty, gwałt, zmuszanie do niechcianych praktyk seksualnych, nieliczenie się z życzeniami partnerki/partnera, komentowanie szczegółów anatomicznych, ocenianie sprawności seksualnej, wyglądu, seks z osobami trzecimi, sadystyczne formy współżycia, itp.;
• przemoc ekonomiczna to naruszenie własności, czyli działanie mające na celu całkowite uzależnienie finansowe ofiary od sprawcy jak również wiąże się celowym niszczeniem czyjejś własności, pozbawianiem środków lub stwarzaniem warunków, w których nie są zaspokajane niezbędne dla przeżycia potrzeby. np. odbieranie zarobionych pieniędzy, uniemożliwianie podjęcia pracy, niezaspokojenie podstawowych potrzeb rodziny, okradanie, zmuszanie do zaciągania pożyczek wbrew woli współmałżonka, sprzedawanie osobistych lub wspólnych rzeczy bez uzgodnienia, zmuszanie do spłacania długów, itp.;
• zaniedbanie to naruszenie obowiązku do opieki ze strony osób bliskich, czyli niezaspokajanie podstawowych potrzeb fizycznych i emocjonalnych. Często jest formą przemocy ekonomicznej i oznacza np.: nie dawanie środków na utrzymanie, pozbawianie jedzenia, ubrania, schronienia, brak pomocy w chorobie, nie udzielenie pomocy, uniemożliwianie dostępu do miejsc zaspokojenia podstawowych potrzeb tj.: mieszkania, kuchni, łazienki, łóżka, itp.

Dla zrozumienia, dlaczego tak trudno osobom doznającym przemocy zmienić swoją sytuację ważne jest, aby przyjrzeć się specyfice relacji między osobą stosującą przemoc a ofiarą. Zdecydowana większość ofiar nie doświadcza przemocy w sposób ciągły. Przemoc ma bowiem charakter cykliczny. Obecność tych cykli lepiej wyjaśnia proces wiktymizacji osób doznających przemocy, a także pojawiający się w ich zachowaniu syndrom wyuczonej bezradności. W cyklu przemocy występują trzy niezależne fazy, zmienne pod względem swej intensywności i czasu trwania:

• Faza narastania napięcia, to pierwsza faza cyklu, tj. tworzenia i budowania napięcia. W tej fazie wszyscy domownicy wyczuwają, że zaczyna dziać się coś złego. Osoba stosująca przemoc jest stale poirytowana, osoba doznająca przemocy natomiast obarcza się winą i stara się unikać awantur.
• Faza gwałtownej/ostrej przemocy, to druga faza cyklu, tj. wybuchu, incydentów bicia. Agresja w tej fazie może być zagrażająca dla zdrowia i życia ofiary, moment zakończenia aktu przemocy zależy wyłącznie od sprawcy i nie ma żadnego związku z zachowaniem ofiary. To w tej fazie ofiary najczęściej decydują się wezwać pomoc lub złożyć zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa.
• Faza „miodowego miesiąca”, to trzecia faza cyklu, tj. uspokojenia i miłości, w czasie której sprawca wyraża skruchę, często obiecuje, że już nigdy więcej nie skrzywdzi ofiary lub zachowuje się, jakby przemoc nigdy nie miała miejsca. Faza „miodowego miesiąca” zatrzymuje ofiarę w sytuacji przemocy, bo łatwo pod jej wpływem zapomnieć o koszmarze pozostałych dwóch faz. Niestety faza ta nie trwa długo, jest przemijająca, po jakimś czasie napięcie znowu narasta i cały cykl przemocy powtarza się.  Prawdziwe zagrożenie, jakie niesie ze sobą ta faza jest związane z tym, że przemoc w następnym cyklu zazwyczaj jest gwałtowniejsza i za każdym razem narasta. Jeśli już raz doszło do użycia przemocy, będzie się ona powtarzać, dopóki nie będzie przerwana, najczęściej przez interwencję z zewnątrz.